Яна знайшла выратаванне ад пераследу і рэпрэсій шляхам жыцця ў міліцэйскім пастарунку і сэксуальных зносінах з афіцэрамі. У выніку чаго нават стала маці.
Яе імя – Наста, яна з Нясвіжу – мілага старажытнага мястэчка, якое захоўвае таямніцы не толькі далёкай гісторыі.
Гісторыя яе камунікацый з рэпрэсіўнай машынай улады пачалася яшчэ ў 1998 годзе, калі вучылася ў 11 класе. Дзяўчына вырашыла далучыцца да апазіцыйнай арганізацыі “Малады Фронт”, прымаць удзел у акцыях пратэстаў. З-за гэтага не задалася далейшая вучоба у ПТВ у Ганцавічах – праз ціск прыйшлося забраць дакументы. Паступіла ў педкаледж у Нясвіжы, вучылася і працягвала маладафронтаўскую актыўнасць. У ліпені 2004 года, пасля завяршэння вучобы, за агітацыйную дзейнасць атрымала першае турэмнае зняволенне – 5 сутак на Акрэсціна. Затым, у кастрычніку, яе арыштавалі яшчэ на 10 сутак.
Нягледзячы на гэта, Наста працягнула дзейнасць, але ўжо не толькі ездзіла на паседжанні арганізацыі ў Мінск, але і сама стала ладзіць некаторыя акцыі ў сваім горадзе. Такая актыўнасць не заставалася незаўважнай з боку мясцовых уладаў – дзяўчыну часта затрымлівалі, запалохвалі, спрабавалі нейкім чынам выбіць змагарскі пыл. Але яна не здавалася. То недзе ўсталюе бел-чырвона-белы сцяг, то расклеіць пратэстныя улёткі.
У 2007 годзе нясвіжскую маладафронтаўку асудзілі па крыміналцы (артыкул №193’1 КК РБ) за дзейнасць ад імя незарэгістраванай арганізацыі “Малады Фронт”. Ёй прысудзілі штраф. Пасля пачалася больш працяглая хваля пераследаў, скончылася адносна спакойнае жыццё ў сваім родным горадзе.
Рэдакцыя “Альтэрнатывы” вырашыла пагутарыць з Настай і даведацца, якім чынам яна вырашыла пераадоліць “чорную паласу”, наўпрост, выжыць падчас гэтай навалы.
– Наста, як цяпер твае справы?
– Цяпер ужо больш-менш добра. Я ў бяспецы, жыву ў Польшчы, дзе ўлады мне далі палітычны прытулак. Вучу мову, знайшла працу. Але мне на самой справе вельмі цяжка. Гаварыць цяжка. Узгадаваць цяжка. Але патрэбна.
– Разумею. Але давай вернемся ў далёкія часы пачатку твайго грамадска-палітычнага актывізма. Распавядзі, чаму ты ўвогуле вырашыла далучыцца да “Маладога Фронту”?
– Перш-наперш, я з тых, каму неабыякавы лёс Беларусі, я прыхільніца дэмакратычных зменаў і беларускага нацыянальнага Адраджэння. У нейкі момант я вырашыла, што не магу маўчаць, як гэта рабіла большасць, і хачу якім-небудзь чынам прыймаць удзел у змяненні сітуацыі ў нашай краіне. У той момант “Малады Фронт” быў адзін з найбольш вядомых структураў, з моцнымі нязломнымі лідарамі, таму мой выбар трапіў на яго.
– Ці было табе страшна і неяк нязручна праводзіць рознага кшталту агітацыю ў сваім невялікім гарадку?
– Не. Мне часта дапамагалі актывісты з Мінску, яшчэ я знаходзіла аднадумцаў тут на месцы. Але з аднадумцамі доўгатэрміновай супрацы не атрымалася, бо яны не віталі вулічны актывізм у выглядзе вывешвання сцягоў і распаўсюда ўлётак. Таму, з большага, усю працу я рабіла сама.
– Як на тваю актыўнасць пачалі рэагаваць нясвіжскія чыноўнікі і праваахоўнікі?
– Падаецца, што спачатку яны былі здзіўленыя з’яўленнем такой актыўнасці на тэрыторыі іх спакойнай вотчыны. Некалькі разоў затрымлівалі, спачатку папярэджвалі, а пасля пачалі выпісваць штрафы. Але ў адзін момант мясцовыя дзеячы выканкама вырашылі рабіць больш жорсткія захады ў адносінах да мяне. І ў маім жыцці пачалося шмат праблем. Перш-наперш гэта наступствы крымінальнай справы і рознага кшталту запалохванні, гэта ціск з боку маёй маці, а па-другое, гэта хваля прэвентыўных затрыманняў. То бок, іду я ў краму, а мяне там затрымліваюць і вязуць на ўвесь дзень у міліцэйскі пастарунак. Збіраюся ехаць у Мінск, а мяне перахопліваюць на вакзале і не выпускаюць. А калі недзе ў горадзе з’яўлялася апазіцыйная налепка, то ўсю адказнасць зноў жа ўскладалі на мяне. Затрыманні за затрыманнямі. Хутка маё жыццё аказалася пад моцным прэсінгам.
– Вядома, што ніякія грошы за ўдзел у апазіцыйным змаганні ніхто не плаціць, прынамсі, у “Маладым Фронце”. Як ты зарабляла сабе на жыццё?
– Вельмі цяжка было ўладкавацца на працу. Паводле спецыяльнасці ўвогуле не магчыма было працаваць. Мая першая адукацыя – настаўнік пачатковых класаў, вышэйшую атрымала пазней, па спецыяльнасці гісторык-музеязнаўца. Усюды было забаронена. Рабіла на часовых падзаробках, была паштавіком, гандляркай, аператарам кацельнай. Праз міліцыю ўладкавалася на ільнозавод, пасля таго, як прыпынілі крымінальную справу ў 2006 годзе.
– Цікава, а як на працы ставіліся да цябе?
– Было шмат складанасцяў. Дарэчы, там я стварыла суполку, так бы мовіць прафсаюзную ячэйку, дзе дабівалася паляпшэння ўмоваў працы і павышэння заробкаў. Была жорсткая вайна з выканкамам, які патрабаваў, каб мяне звольнілі, калі гэтага не адбылося, выканкам звольніў нашу дырэктарку, новы ж дырэктар сам напісаў заяву на сваё звальненне, але пасля таго, як я сышла ў дэкрэтны адпачынак, завод ліквідавалі, фактычна выкінуўшы людзей на вуліцу – для таго, каб пазбавіць мяне месца працы.
– І як так атрымалася, што чалавек, якога пераследуюць міліцыянты, знаходзіць сваё выратаванне і супакой у іх сценах?
– Так і атрымалася. Мяне часта затрымлівалі і пакідалі сядзець у пастарунку суткі альбо з самага ранку і да вечара, каб я, напрыклад, не паспела паехаць у Мінск на вулічную акцыю апазіцыі. Часам мяне пакідалі спаць ў падвале, часам у дзяжурцы. Падчас затрыманняў я ўвесь час атрымлівала пагрозы ад міліцыянтаў забойствам: размазаць па асфальце, павесіць на плошчы альбо расстраляць у чыстым полі – гэта я чула ці не кожны дзень. Неаднаразова былі такія моманты, калі іх пагрозы амаль што пераўтвараліся ў рэчаіснасць, і для таго, каб мець хоць нейкую абарону, я вымушана была пагадзіцца на інтымныя зносіны з афіцэрамі. З часам у іх з’явілася больш даверу да мяне, таму я магла быць у многіх кабінетах, бачыць картатэку парушальнікаў, ведаць дадзеныя супрацоўнікаў і шмат чаго іншага. Яны карысталіся мной, а я выкарыстоўвала іх. Неўзабаве я зацяжарыла.
– І ты вырашыла нарадзіць і самастойна выхоўваць?
– Так. Увесь той час, пасля крымінальнага суду, які скончыўся штрафам, я жыла ва ўмовах зняволення, на нейкай хіміі, выканкам мне пастаянна ладзіў “камісіі па УДВ”, асаблівы ж абсурд здарыўся, калі праз пэўныя акалічнасці я ведала, што нараджаць у родным Нясвіжы нельга і трэба было неяк ехаць у Менск, а ў выканкаме зладзілі асаблівую нараду, на якой вырашалі, дазволіць мне гэта ці не. Калі б не асабістыя стасункі з КДБ, усё б скончылася трагічна, але ў выніку мая дачка з’явілася на свет у Менскай абласной радзільне. Тады мне было асабліва цяжка.
– Як так разумею, што бацька тваёй дачкі нічым табе не дапамог. Як ты спраўлялася пасля?
– На нейкі час пасля нараджэння дзіцяці ўсё сцішылася, але прэсінг з боку ўладаў працягваўся і пасля таго, як я выйшла з дэкрэтнага адпачынку. Давялося ізноў шукаць працу: працавала ў садочку, у цэнтры рамёстваў, у шпіталю, на хлебзаводзе… І на жаль не было ніякай падтрымкі. Нават маці мне асабліва не дапамагала. Пасля ўжо, як я нарадзіла, яна нават пагражала, што будзе дабівацца, каб мяне пазбавілі бацькоўскіх правоў. Але я прайшла праз усе гэтыя цяжкасці. Мая ўзнагарода – гэта дачка Міхаліна. Цяпер я прысвячаю значную частку свайго жыцця і сваіх сілаў ейнаму выхаванню і развіццю. Хоць і жывем у Польшчы, але сваю родную Беларушчыну не забываем.
– Дзякую за шчырасць. Цікава, а як ты ўвогуле змагла вырвацца з Беларусі?
– У чэрвені 2020 года мяне звольнілі з хлебазавода, хоць я ўжо прайшла выпрабавальны тэрмін, атрымала разрад і мяне ўжо залічылі ў штат супрацоўнікаў, але ў чарговы раз прыйшоў загад з выканкама. А потым пачаліся доўгачаканыя гарачыя пратэсты, Нясвіж не застаўся абыякавым. Тут адбываліся стыхійныя дэманстрацыі. Я дапамагала людзям, кансультавала, садзейнічала ў агітацыі. Мяне маглі арыштаваць у любы момант альбо кінуць у прытулак маё дзіця, і я своечасова перабралася да сяброў у Гародню. Там праз камунікацыю з “Беларускім Домам у Варшаве” я зрабіла візы сабе і Міхаліне. Праз мяжу, дзякуй Богу, прапусцілі. Так я паспяхова дабралася да Польшчы.
Увогуле, усё праз што я прайшла ў жыцці, цяпер узгадваю з болем, але затое мяне цешыць мая прыгожая дачка. Не дай Бог некаму прайсці тое, праз што прайшла я…
